یکی از مهمترین پایه های مالیاتی که درآمد پایداری را برای تامین هزینه های عمومی کشور ایجاد می کند، مالیات بر حقوق است. بر اساس تعریف قانونگذار، درآمدی که شخص حقیقی در خدمت شخص دیگر (اعم از حقیقی یا حقوقی) در قبال تسلیم نیروی کار خود بابت اشتغال در ایران برحسب مدت یا کار انجام یافته به طور نقد یا غیرنقد تحصیل می کند، مشمول مالیات بر درآمد حقوق است.
چنانکه در تعریف قانونگذار آمده است، حقوق افراد اعم از نقدی یا غیرنقدی مشمول مالیات است. در متن قانون مالیات های مستقیم که برای آخرین بار در سال ۱۳۹۴ مورد بازبینی قرار گرفته، نیز موضوع مالیات بر هر دو نوع درآمدهای ذکرشده مورد بحث قرار گرفته است. بر اساس تبصره ذیل ماده ۸۳ قانون مالیات های مستقیم، درآمد غیرنقدی مشمول مالیات حقوق به شرح زیر محاسبه می شود: الف ـ مسکن با اثاثیه معادل ۲۵ درصد و بدون اثاثیه ۲۰ درصد حقوق و مزایای نقدی (به استثنای مزایای نقدی معاف موضوع ماده ۹۱ این قانون) در ماه پس از وضع وجوهی که از این بابت از حقوق کارمند کسر میشود. ب ـ اتومبیل اختصاصی با راننده معادل ۱۰ درصد و بدون راننده معادل ۵ درصد حقوق و مزایای مستمر نقدی (به استثنای مزایای نقدی معاف موضوع ماده ۹۱ این قانون) در ماه پس از کسر وجوهی که از این بابت از حقوق کارمند کسر میشود. ج ـ سایر مزایای غیرنقدی معادل قیمت تمام شده برای پرداخت کننده حقوق. موضوع مالیات بر حقوق نقدی نیز در ماده ۸۵ این قانون مورد بحث قرار گرفته است. البته در ماده ۸۴ تصریح شده است که میزان معافیت بر درآمد سالانه مشمول حقوق از یک یا چند منبع، هر ساله در قانون بودجه سنواتی مشخص می شود. بر اساس ماده ۸۵ نیز، نرخ مالیات بر درآمد حقوق کارکنان دولتی و غیر دولتی مازاد بر معافیت پیش بینی شده در ماده ۸۴ این قانون و تا هفت برابر آن مشمول مالیات سالانه ده درصد و نسبت به مازاد آن بیست درصد است. بطور مثال در سال ۱۳۹۶ بر اساس قانون بودجه، سقف معافیت سالانه از مالیات بر درآمد حقوق، بیست و چهار میلیون تومان تعیین شده است. این بدان معنا است که سقف معافیت ماهیانه معادل دو میلیون تومان است. اگر حقوق ماهیانه کسی سه میلیون تومان باشد، دو میلیون تومان آن از مالیات معاف است و از یک میلیون تومان باقیمانده ۱۰ درصد، یعنی ۱۰۰ هزار تومان مالیات دریافت می شود. مالیات بر درآمد برای حقوق هایی که تا پنج برابر سقف معافیت پیش بینی شده در قانون بودجه است، با نرخ ۱۰ درصد محاسبه می شود. بر همین اساس، مالیات برای حقوق های زیر ۱۲ میلیون تومان با نرخ ۱۰ درصد محاسبه می شود. اگر حقوق ماهیانه کسی بیشتر از ۱۲ میلیون تومان باشد مازاد آن با نرخ ۲۰ درصد مشمول مالیات قرار می گیرد. مثلا اگر کسی ماهیانه ۱۵ میلیون تومان حقوق دریافت کند، تا دو میلیون تومان آن از مالیات معاف است. از ۱۳ میلیون تومان باقی مانده، مالیات ۱۰ میلیون تومان آن با نرخ ۱۰ درصد محاسبه می شود که مالیات تعیین شده برای آن یک میلیون تومان خواهد بود. برای سه میلیون تومان باقیمانده نیز ۲۰ درصد مالیات اخذ می شود که رقمی معادل ۶۰۰ هزار تومان خواهد بود. این فرد نهایتا ماهی یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان مالیات بر درآمد حقوق خواهد پرداخت. نکته ای که درباره مالیات بر درآمد حقوق باید به آن اشاره کرد این است که مالیات بر درآمد حقوق اگر چه از حقوقبگیر دریافت میشود، اما تکلیف پرداخت آن متوجه کارفرما و پرداختکننده حقوق است. بر اساس ماده ۸۶ قانون مالیات های مستقیم، پرداخت کنندگان حقوق در بخش دولتی و غیر دولتی مکلفند مالیات بر درآمد حقوق پرداختی یا تخصیصی به کارکنان خود در سال ۱۳۹۵ را طبق مقررات ماده ۸۵ قانون یاد شده محاسبه و کسر و تا پایان ماه بعد ضمن انجام سایر تکالیف قانونی به اداره امور مالیاتی محل پرداخت نمایند. بر اساس ماده ۹۰ قانون مالیات های مستقیم نیز، در مواردی که پرداختکنندگان حقوق مالیات متعلق را در موعد مقرر نپردازند یا کمتر از میزان واقعی پرداخت نمایند، اداره امور مالیاتی ذی صلاح مکلف است مالیات متعلق را به انضمام جرایم موضوع این قانون محاسبه و از پرداختکنندگان حقوق که در حکم مودی می باشند به موجب برگ تشخیص با رعایت مهلت مقرر در ماده ۱۵۷ این قانون مطالبه کند. نکته دیگری که درباره مالیات بر درآمد حقوق در قانون مالیات های مستقیم وجود دارد این است که در آخرین بازنگری در این قانون که در سال ۱۳۹۴ انجام شد، نرخ مالیات بر درآمد حقوق برای کارکنان بخش دولتی و خصوصی یکسان در نظر گرفته شده است که این اصلاح را می توان گام مهمی در جهت تحقق عدالت مالیاتی و درآمدی بین گروه های مختلف مودیان دانست.