اشتباهات در اندازه گیری موجودی مواد و کالا باعث اندازه گیری نادرست سود خالص دوره جاری و دوره آتی خواهد شد.اشتباه در محاسبه مقادیر و ارزشهای ریالی موجودیهای کالا به دلیل عوامل پیچیدهای از قبیل تنوع اقلام مختلف ، ویژگیهای عینی و وسایل نگهداری آنها امری عادی است. در این قسمت تاثیر اشتباهات در اندازه گیری موجودی مواد و کالا بر صورتهای مالی تشریح می شود.
اشتباه در ارزشیابی موجودی مواد و کالای پایان دوره باعث اندازه گیری نادرست سود خالص دوره جاری و دوره آتی خواهد شد.
متداول ترین اشتباهاتی که ممکن است در ثبت موجودیهای کالا رخ دهد به شرح زیر است:
اشتباه (۱) و (۲) به احتمال زیاد هنگامی رخ می دهد که از سیستم ثبت ادواری موجودی مواد و کالا استفاده می شود و اشتباه (۳) و (۴) ممکن است در هر دو سیستم ثبت موجودی مواد و کالا رخ دهد اما به هرحال احتمال وقوع اشتباهات اخیر در سیستم ثبت دائمی موجودی مواد و کالا بیشتر است. اگر چه اغلب موارد ، اشتباهات مزبور خود به خود در دوره حسابداری بعد اصلاح می شود اما این موضوع ضرورت ارائه صحیح وضعیت مالی و نتایج عملیات هر دو دوره را منتفی نمی سازد
اشتباهاتی مشابه آنچه که در بالا تشریح شد، ممکن است در زمان فروش کالاها نیز واقع شود. این گونه اشتباهات نه تنها ارائه نادرست صورتهای مالی دوره جاری را موجب می گردد بلکه غالبا به ارایه نادرست مبالغ آتی نیز منجر خواهد شد. به عبارت دیگر اشتباه در اندازه گیری موجودیهای پایان دوره، چنانچه اصلاح نشود ، تاثیر معکوس بر سود و زیان دوره بعد دارد زیرا ، موجودیهای پایان دوره و ابتدای دوره اثرات متضادی بر مبالغ سود و زیان دو دوره دارد.
همانگونه که قبلا اشاره شد ارزشیابی موجودیهای مواد و کالا آثار با اهمیتی بر ترازنامه و صورت حساب سود و زیان دارد. سرمایه گذاری در موجودیهای کالا اغلب بخش عمده ای از کل دارائیهای یک واحد تجاری را تشکیل می دهد و نحوه ارزشیابی موجودیهای کالا تاثیر مستقیم بر تعیین بهای تمام شده کالاهای فروش رفته دارد. نقش ارزشیابی موجودیهای کالا پر ترازنامه و صورت حساب سود و زیان واثر اشتباهات در اندازه گیری موجودیها برصورتهای مالی، و نتایج حاصل از بررسی و تجزیه و تحلیل آنها در مثالهای ارائه شده در صفحات بعد نشان داده میشود.
مثال (۱):شرکت جهان تنها دارای یک گروه موجودی کالا است که برای اندازه گیری آن از سیستم ثبت ادواری استفاده میکند. اطلاعات زیر در ارتباط با شرکت مزبور است :شرح | هزار ریال |
موجودی کالا در ابتدای دوره | ۲۰٫۰۰۰ |
اضافه می شود : خرید طی دوره | ۷۰٫۰۰۰ |
بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش | ۹۰٫۰۰۰ |
کسر می شود : موجودی کالا در پایان دوره | ۱۵٫۰۰۰ |
بهای تمام شده کالای فروش رفته طی دوره | ۷۵٫۰۰۰ |
در این مثال بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش بالغ بر ۹۰ میلیون ریال است که متشکل از موجودی کالا در ابتدای دوره و خریدهای انجام شده طی دوره می باشد. بهای تمام شده کالاهای آماده برای ، فروش به (۱) موجودی کالا در پایان دوره به مبلغ ۱۵ میلیون ریال و (۲) بهای تمام شده کالاهای فروش رفته طی دوره جاری به مبلغ ۲۵ میلیون ریال تسهیم می گردد.
بهای تمام شده کالاهای فروش رفته عبارت از تفاوت بین بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش و بهای تمام شده موجودی کالا در پایان دوره می باشد . هرگونه مسامحه در اندازه گیری صحیح بهای تمام شده کالاهای آماده برای فروش یا بهای تمام شده موجودی کالا در پایان دوره می تواند تاثیر با اهمیتی بر صورتهای مالی داشته باشد .
مثال (۲): اطلاعات زیر مربوط به شرکت ایران در پایان سال مالی ۱۳۶۵ است : دارائیهای جاری ۱۲۰٫۰۰۰ ریال بدهیهای جاری ۴۰٫۰۰۰ ریال نسبت جاری (۴۰٫۰۰۰/۱۲۰٫۰۰۰) ۳ به ۱فرض کنید شرکت ایران کالاهای معینی را به مبلغ ۴۰٫۰۰۰ ریال خریداری کرده است. این رویداد اشتباها در حساب خرید ثبت نشده و موجودی مزبور نیز در موجودیهای کالا در پایان دوره منظور نگردیده است. این اشتباه باعث شده است که موجودیهای کالا و حسابهای پرداختنی تجاری در ترازنامه کمتر از میزان واقعی و خرید و موجودیهای کالا در پایان دوره نیز در صورت حساب سود و زیان کمتر از میزان واقعی گزارش شود. این اشتباه تاثیری بر سود خالص دوره جاری ندارد زیرا خرید و موجودیهای کالا در پایان دوره به یک اندازه کمتر از میزان واقعی ارزشیابی شده اند و اثر یکدیگر را خنثی می کنند. اما نسبت جاری اشتباه خواهد بود زیرا رقم مشابه ای از حسابهای پرداختنی و موجودیهای کالا حذف شده است .
در صورتی که خرید به نحو صحیح ثبت می شد ، وضعیت به شرح زی می بود: دارائیهای جاری ۱۶۰٫۰۰۰ ریال بدهیهای جاری ۸۰٫۰۰۰ ریال نسبت جاری (۸۰٫۰۰۰/۱۶۰٫۰۰۰) ۲ به ۱ ملاحظه می شود که نسبت جاری در نتیجه منظور کردن کالاهای مزبور در حسابهای پرداختنی و موجودی های کالا به جای ۳ به ۱ به نسبت ۲ به ۱ تغییر می کند.مثال (۳) در این مثال آثار ناشی از عدم انعکاس برخی از اقلام در موجودی کالای بابان دوره،با فرض آن که موجودی کالا در ابتدای دوره و خریدها(تولید) به نحو صحیح ثبت شده است،بررسی می شود.چنانچه برخی از اقلام در موجودی پایان دوره منظور نگردد،نسبت جاری و سود خالص دره کمتر از میزان واقعی ارائه خواهد شد زیرا بهای تمام شده کالاهای فروش رفته بیش از آنچه که باید باشد،ارزشیابی می گردد.
شرکت کیهان موجودی کالای "الف " را در پایان سال ۵×۱۳ به مبلغ ۱۰٫۰۰۰ ریال کمتر از میزان واقعی ارزشیابی کرده است. این اشتباه موجب می شود که سود سال ۵×۱۳ به همین مبلغ کمتر محاسبه شود.اثر این اشتباه در سال ۶×۱۳ اصلاح می شود زیرا موجودی کالا در ابتدای دوره که همان موجودی کالای پایان دوره قبل است به مبلغ ۱۰٫۰۰۰ ریال کمتر و سود خالص به همین میزان بیشتر از میزان واقع گزارش می شود.به عبارت دیگر، این اشتباه بر عملکرد دو سال مزبور اثری ندارد.
۵×۱۳ | ۶×۱۳ | |||
صحیح | اشتباه | اشتباه | صحیح | |
فروش | ۱۰۰٫۰۰۰ | ۱۰۰٫۰۰۰ | ۱۰۰٫۰۰۰ | ۱۰۰٫۰۰۰ |
بهای تمام شده کالاهای فروش رفته: | ||||
موجودی کالا در ابتدای دوره | ۲۵٫۰۰۰ | ۲۵٫۰۰۰ | ۲۰٫۰۰۰ | ۳۰٫۰۰۰ |
خرید/تولید | ۴۵٫۰۰۰ | ۴۵٫۰۰۰ | ۶۰٫۰۰۰ | ۶۰٫۰۰۰ |
کالاهای آماده برای فروش | ۷۰٫۰۰۰ | ۷۰٫۰۰۰ | ۸۰٫۰۰۰ | ۹۰٫۰۰۰ |
کسر می شود: | ||||
موجودی کالا در پایان دوره | ۳۰٫۰۰۰ | ۲۰٫۰۰۰ | ۴۰٫۰۰۰ | ۴۰٫۰۰۰ |
بهای تمام شده کالاهای فروش رفته | ۴۰٫۰۰۰ | ۵۰٫۰۰۰ | ۴۰٫۰۰۰ | ۵۰٫۰۰۰ |
سود ناخالص | ۶۰٫۰۰۰ | ۵۰٫۰۰۰ | ۶۰٫۰۰۰ | ۵۰٫۰۰۰ |
هزینه های اداری و تشکیلاتی و توزیع و فروش | (۴۰٫۰۰۰) | (۴۰٫۰۰۰) | (۴۰٫۰۰۰) | (۴۰٫۰۰۰) |
سود خالص | ۲۰٫۰۰۰ | ۱۰٫۰۰۰ | ۲۰٫۰۰۰ | ۱۰٫۰۰۰ |
همانطور که مشاهده می نمائید سود هر دو سال صحیح می باشد.چنانچه خرید ثبت نشود اما کالاهای مربوط در موجودی پایان دوره منظور گردد ، اثرات معکوس مشاهده خواهد شد. در این حالت نسبت جاری و سود خاله بیش از میزان واقعی ارائه خواهد شد. اثر اشتباه در سال بعد خنثی شده اما صورتهای مالی هر دو سال اشتباه ارائه میشود.