مجموعه متنوعی از اطلاعات حسابداری به تصمیم گیری های مدیران کمک می کند. یکی از مهم ترین اطلاعاتی که جهت تصمیم گیری مورد استفاده قرار می گیرد اقلام مرتبط با بهای تمام شده می باشد. اقلام بهای تمام شده به انواع مختلفی محاسبه می شود. برخی آنها را بر مبنای وظایف و برخی دیگر آنها را براساس گرایش طبقه بندی می کنند. نکته حائز اهمیت در مورد اقلام بهای تمام شده این است که همه اجزاء آن از اهمیت یکسانی در تصمیم گیری برخوردار نیستند، لذا باید اقلام بهای تمام شده را به دو گروه اقلام مربوط و اقلام نامربوط تقسیم کرد. اقلام مربوط بهای تمام شده عمدتا دارای دو ویژگی زیر می باشند:
اقلام نامربوط بهای تمام شده عمدتا دارای دو ویژگی زیر می باشند:
نکته ۱: در یک طبقه بندی دیگر می توان به جای عبارت اقلام مربوط و نامربوط از عبارت هزینه های قابل اجتناب و غیر قابل اجتناب استفاده کرد. هزینه های قابل اجتناب هزینه هایی هستند که در کنترل مدیریت بوده و در حالات مختلف تصمیم گیری تغییر می کنند و به عنوان هزینه های مربوط در تصمیم گیری طبقه بندی می شوند. هزینه های غیر قابل اجتناب هزینه هایی هستند که در کنترل مدیریت نبوده و در حالات مختلف تصمیم گیری تغییر نمی کنند و به عنوان هزینه های نامربوط در تصمیم گیری طبقه بندی می شوند.
نکته ۲: هزینه فرصت از دست رفته ( Opportunity Cost) یکی از هزینه های مربوط در تصمیم گیری می باشد و هزینه ی فرصت از دست دادن انجام کاری در ازای قبول یک کار دیگر است.
با توجه به اقلام بهام تمام شده می توان ۷ نوع تصمیم گیری را به شرح زیر انجام داد :
گاهی اوقات شرکت ها در زمانی که دارای ظرفیت بلااستفاده می باشند برای استفاده مؤثر از ظرفیت موجود، اقدام به اخذ سفارش می کنند. نکته حائز اهمیت در قبول یا رد یک سفارش، قیمت فروش مورد نظر سفارش می باشد. لذا اگر قیمت فروش توانایی پوشش هزینه های متغیر و هزینه های ثابت افزایشی هزینه های مربوط) را داشته باشد، سفارش فوق پذیرفته میشود.
نکته ۳: در تصمیم گیری بابت قبول یا رد یک سفارش جدید هزینه های متغیر تولید جزء هزینه های مربوط تلقی می شوند، اما هزینه های سربار ثابت جزء هزینه های نامربوط می باشند، زیرا با قبول یا عدم قبول سفارش جدید هزینه های ثابت همواره وجود دارند.
نکته ۴: در تولید یک سفارش جدید ممکن است هزینه های ثابت خاصی همچون اجاره ماشین آلات جدید مد نظر باشد. این نوع هزینه های ثابت به عنوان هزینه های ثابت افزایشی یا اضافی و یا هزینه های ثابت مستقیم شناسایی می شوند و جزء هزینه های مربوط تلقی می شوند. با توجه به دو نکته فوق می توان هزینه های مربوط در تصمیم گیری را به صورت زیر فرموله کرد:
هزینه متغیر اداری و فروش + سربار ثابت اضافی ( مستقیم ) + سربار متغیر + دستمزد مستقیم + مواد مستقیم = هزینه های مربوط
نکته ۵: گاهی اوقات مؤسسه تولیدی سفارش دریافتی از مشتری را به یک مؤسسه دیگر واگذار می کند. در این رابطه باید به سه نکته زیر توجه شود:
چگونه باید در یک مؤسسه در مورد ساخت یا خرید قطعه مورد نیاز در تولید محصول تصمیم گیری کرد؟ به طور کلی مسائلی که باید مورد توجه قرار داد، به دو دسته تقسیم می شوند. یکی عامل کمی و دیگری عامل کیفی. بررسی مسائل کیفی خارج از بحث این فصل می باشد، اما مسائل کمی در ارتباط با هزینه های مربوط به ساخت قطعه مورد نظر بوده که باید جهت تصمیم گیری با بهای خرید آن از خارج مؤسسه مقایسه و روش مناسب انتخاب شود. در رابطه با هزینه های مربوط به ساخت یک قطعه می توان از فرمول زیر استفاده کرد.
سربار ثابت مستقیم (اضافی ) + سربار متغیر ساخت دستمزد مستقیم + مواد مستقیم = هزینه ساخت قطعه
برخی از تجهیزات و ماشین آلات قدیم قبل از این که فرسوده و مستهلک شوند، کارایی خود را از دست می دهند و یا تغییر در نوع تقاضای مشتریان باعث عدم استفاده از ماشین آلات و تجهیزات موجود می شود، لذا ممکن است تجهیزات و ماشین آلات جدیدی جایگزین تجهیزات و ماشین آلات قدیم شوند. در این صورت باید مشخص شود که آیا تعویض و جایگزینی تجهیزات و ماشین آلات دارای صرفه اقتصادی است یا خیر.
نکته ۶: در تصمیم گیری جهت جایگزینی تجهیزات و ماشین آلات جدید با قدیم عمدتأ صرفه جویی در هزینه های عملیاتی، بهای فروش تجهیزات و ماشین آلات قدیم و بهای خرید تجهیزات و ماشین آلات جدید جزء اقلام مربوط در تصمیم گیری محسوب می شوند.
نوع دیگری از تصمیمات مهم تجاری، قیمت گذاری (تعیین قیمت فروش محصولات یا خدمات است. کلیه واحدهای تجاری ناچار از قیمت گذاری محصولات و خدمات و یا در صورت لزوم، تجدید نظر در آن می باشند. نکته حائز اهمیت در تغییر قیمت فروش، اثر این تغییر بر تعداد فروش و سود می باشد، لذا فراهم کردن اطلاعات مربوط به تصمیم گیری در مورد افزایش قیمت فروش یا ادامه قیمت فعلی از جایگاه خاصی برخوردار است. نوع بسیار مهمی از این گونه اطلاعات، نقطه به تفاوتی قیمت می باشد.
نقطه بی تفاوتی قیمت آن سطحی از فروش را تعیین می کند که با قیمت جدید، همان مبلغ سودی را ایجاد کند که با قیمت و تعداد فروش قدیم بدست می آمد.
هزینه های متغیر - قیمت فروش جدید/ سود عملیاتی در حالت قبل + هزینه های ثابت = نقطه بی تفاوتی قیمت
به طور کلی، هنگامی که برای دستیابی به یک هدف، حل یک مسأله یا انجام یک عمل بیش از یک راه مسکن وجود داشته باشد، مدیران ضمن تجزیه و تحلیل راه های ممکن در مورد بهترین راه حل تصمیم گیری می کنند. در این گونه موارد نقطه بی تفاوتی بهای تمام شده بیان کننده سطحی از تولید است که جمع بهای تمام شده راه حل های مختلف با یکدیگر برابر است. برای محاسبه نقطه بی تفاوتی بهای تمام شده از فرمول زیر استفاده می شود
هزینه های متغیر تفاضلی/هزینه های ثابت تفاضی = نقطه بی تفاوتی بهای تمام شده
نکته ۷: هرگاه روش های تولید اضافه شود، تعداد نقاط بی تفاوتی نیز زیاد می شود. در این حالت از فرمول زیر می توان تعداد نقاط بی تفاوتی را بدست آورد..
۲ / ( ۱ - n ( n= تعداد نقاط بی تفاوتی
n معرف تعداد روش های تولید می باشد.
در برخی از موارد اطلاعات ممکن است نشان دهنده این موضوع باشد که یک محصول سود آور نمی باشد و یا از سود کافی برخوردار نیست. در چنین حالتی مدیریت شرکت باید در مورد توقف و یا ادامه تولید محصول فوق تصمیم گیری کند. چنانچه درآمد حاصل از فروش محصول بتواند هزینه های متغیر را پوشش دهد و حاشیه فروشی برای بازیافت هزینه های ثابت ایجاد کند. ادامه فعالیت جهت تولید محصول ضروری است.
نکته ۸: در صورتی که زیان حاصل از ادامه تولید یک محصول زیان ده کمتر از هزینه های ثابت غیر قابل اجتناب و غیر قابل حذف باشد، باید تولید محصول زیان ده ادامه یابد، زیرا در این صورت زیان ایجاد شده کمتر از زبان توقف خط تولید محصول فوق می باشد.
بهره برداری مناسب از منابع کمیاب یکی از مشکلات اساسی جهت تصمیم چگونگی استفاده از آنها می باشد. منابع کمیاب می تواند در قالب عوامل محدود کننده ای از قبیل ساعات کار مستقیم، ساعات کار ماشین آلات، مواد اولیه و تقاضای بازار بیان شود.
در یک مؤسسه تولیدی محصولاتی که حاشیه فروش بیشتری دارند، الزام به تنهایی موجب به حداکثر رسیدن حاشیه فروش نمی گردد. بلکه جمع حاشیه فروش محصولات، زمانی به حداکثر می رسد که با توجه به منابع کمیاب، مؤسسه محصولاتی را تولید کند که بالاترین حاشیه فروش را ایجاد نماید.
نکته ۹: در رابطه با عامل محدود کننده باید به پنج نکته زیر توجه شود: