اخیراً گاه و بی گاه خبرهایی در خصوص جرائم یا دست کم اتهامات مالی در روزنامه ها و تارنماهای خبری کشور مشاهده می کنیم که بعضاً برای همیشه در حد یک اتهام باقی می مانند. اگر چه نقش کارشناسان رسمی دادگستری و قوهی قضاییه ( دارای تخصص حسابداری و حسابرسی) در رسیدگی به دعاوی و مناقشات مالی را نمیتوان انکار کرد ، اما واقعیت این است که پرورش و به کارگیری حسابداران دادگاهی در نظام حقوقی ایران در قالب یک رشتهی مجزا میتواند به رعایت هر چه بیشتر انصاف در رسیدگی به جرائم و دعاوی مالی و اقتصادی و در نهایت حفظ حقوق مردم کمک شایانی کند.
پیشینه حسابداری دادگاهی
حسابداری دادگاهی یک رشته نوپدید نیست، بلکه پیشینه آن به ۳۳۰۰ سال قبل از میلاد در مصر بر می گردد .کاتبان مصر باستان که غلات ، طلا و سایر دارایی های فراعنه را ثبت می کردند ، پیشاهنگ های حسابداران کنونی به شمار می آیند. در آن زمان از تخصص این حسابداران پیشاهنگ برای کشف تقلب موجودی استفاده می شد .تعدادی از حسابداران از قرن ۱۶ در اروپا ،انگلستان و شمال آفریقا به شاهدان خبره زبان زد بودند.
حسابداری دادگاهی از دهه ۱۹۸۰ تاکنون در کانادا و آمریکا رشد قابل ملاحظه ای را تجربه کرده است . در انجمن های حسابداری آمریکا ،انگلستان ،ولز،استرالیاو نیوزلند گروههای ذینفع خاصی در رابطه با حسابداری دادگاهی و جود دارند .
حسابداری دادگاهی را میتوان این گونه تعریف کرد: علم گردآوری و ارائهی اطلاعات مالی به شکلی که در دادگاه بر علیه متهم جرائم اقتصادی قابل قبول باشد.تمرکز اصلی حسابداری دادگاهی روی تجزیه و تحلیل تبیین کنندهی (علت ومعلولی)پدیدهها شامل کشف حقهها و ترفندها ( در صورت وجود) و اثرات آن در حوزهی سامانهی حسابداری است. طبق این تعریف، میتوان ادعا کرد که حسابداران چشم به اعداد و ارقام میدوزند ، در حالی که حسابداران دادگاهی به پشت پردهی اعداد و ارقام میاندیشند .حسابداری دادگاهی ترکیبی از چند رشته است: حسابداری، حسابرسی، مالیات،امور مالی،حقوق، ارزشگذاری، عملیات تجاری، فنون کمی، تحقیق ، روان شناسی و رشتههای مربوط به رسیدگی و بازرسی.
حسابداری دادگاهی را میتوان به دو حوزهی تخصصی تقسیمبندی کرد: پشتیبانی از دادخواهی و رسیدگی به تقلب
دلایل نیاز به حسابداری دادگاهی
۱- افزایش دعاوی حقوقی افراد و موسسات به دلیل پیچیده تر شدن معاملات تجاری
۲- افزایش تعاملات افراد، موسسات و دولت در جامعه
۳- افزایش تقلب در حسابداری و دشوارتر شدن کشف این تقلبات
۴- افزایش شکست های مدیریت
۵- نیاز شدید مشاوران حقوقی و دادگاه ها به بررسی های تخصصی مالی
خصوصیاتی که یک حسابدار دادگاهی باید دارا باشد
۱- دانشی وسیع از حسابداری
۲- تکنیک های بررسی و آزمون
۳- حقوق
۴- حسابرسی
۵- مدیریت کسب و کار
۶- روانشناسی
۷- جرم شناسی
۸- مطالعاتی در زمینه کامپیوتر
۹- آمار
* تفاوتهای حسابداری دادگاهی و حسابرسی*
یکی از تفاوت های اساسی حسابرسی مستقل و حسابداری دادگاهی این است که مفهوم ((اهمیت)) در مرکز ثقل کار حسابرسان قرار دارد . درحالیکه حسابداران دادگاهی به گونه ای دیگر عمل می کنند . آن ها در جستجوی سر نخ ها هستند و تراکنشی که اندکی متفاوت است و می تواند دری را به سوی حقایق بگشاید ، توجه آن ها را جلب می کند ((اهمیت )) اقلام مورد رسیدگی برای حسابداران دادگاهی چندان مهم نیست .
برخی دیگر از مهم ترین تفاوت های حسابداری دادگاهی و حسابرسی مستقل
۱- حسابداری دادگاهی در پاسخ به یک رویداد است ولی انجام حسابرسی اجباریست.
۲- حسابدار دادگاهی روحیه بازجویی وجود دارد ولی حسابرس تردید حرفه ای دارد.
۳- حسابداری دادگاهی شامل رسیدگی های مالی است ولی حسابرسی طبق استانداردهای گزارشگری است.
۴-در حسابداری دادگاهی یافته ها برای حل و فصل دعاوی در دادگاه است ولی در حسابرسی یافته ها برای اطمینان از اینکه صورتهای مالی عاری از تحریفات با اهمیت است.
۵- در حسابداری دادگاهی پوشش مسائل مالی و غیر مالی بیشتر است در حالیکه حسابرسی بر صورتهای مالی و ارقام مرتبط با آنها تمرکز دارد.
۶- در حسابداری دادگاهی اظهار نظر نسبت به سلامت یک حساب یا وقوع تقلب در آن است حال آنکه در حسابرسی اظهار نظر نسبت به درستی و منصفانه بودن صورتهای مالی است.
۷- در حسابداری دادگاهی یافتن اسناد و مدارک تأیید کننده یک اختلاس ملاک عمل است در حالیکه در حسابرسی بررسی نمونه ای اسناد و مدارک کفایت می کند.
۸- حسابداری دادگاهی بدون محدودیت زمانی است ولی حسابرسی در یک دوره زمانی معین انجام می شود.
حسابدار دادگاهی با توجه به شرایط پرونده رویه های زیر را به کار می گیرد:
۱- ملاقات با مشتری
۲- رسیدگی مقدماتی
۳- طراحی برنامه رسیدگی ها
۴- کسب شواهد
۵- تجزیه و تحلیل مدارک و مستندات اطلاعات گردآوری شده
۶- تنظیم گزارش و ارائه به مراجع مربوط
از اینرو شباهت ماهیت اجرایی این حرفه با حرفه حسابرسی مشهود میباشد.