هدر رفت سالانه ۳ میلیارد دلار محصول کشاورزی در ایران

به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از روابط عمومی اتاق بازرگانی ایران، تقریباً همه با «دورریز غذا» آشنا هستند اما شاید «ضایعات غذایی» به این اندازه آشنا نباشد. گاهی بخشی از محصول در مراحل برداشت یا پس از آن تا قبل از مصرف به دلایل مختلفی از دست می‌رود؛ گاهی این محصول به دلیل سیستم نگهداری یا حمل‌ونقل کیفیت خود را از دست می‌دهد و به مواد دورریختنی تبدیل می‌شود و گاهی خسارتی به آن وارد می‌شود. اما این ضایعات غذایی در حقیقت محصولاتی هستند که مقادیری آب صرف آن‌ها شده و قرار بوده سود اقتصادی به دنبال داشته باشد.

چرا ضایعات غذایی برای کشورها مهم است؟

 بنابراین گزارش در تمامی کشورهای جهان کاهش ضایعات بر افزایش درآمد، بهبود امنیت غذایی، توسعه اقتصادی و حفظ محیط‌زیست اثرگذار است.

بر اساس گزارش‌های فائو این موارد آنقدر اهمیت دارند که هیچ کشوری نمی‌تواند در برابر آن‌ها بی‌تفاوت باشد. روش‌ها و الگوهای تولید مواد غذایی و همچنین زیرساخت‌های داخلی هر کشور از جمله مواردی هستند که روی ضایعات غذایی اثر می‌گذارند. واقعیت امر این است که سطح توسعه و بلوغ سیستم اقتصادی کشورها هر اندازه که باشد، همه آن‌ها باید تلاش کنند ضایعات غذایی را به حداقل برسانند و آن را در پایین‌ترین سطح ممکن نگه دارند.

یکی دیگر از دلایل این موضوع به درآمد کشاورزان مربوط می‌َشود. واضح است که ضایعات تأثیری مستقیم و منفی روی درآمد کشاورزان می‌گذارند. با توجه به حجم زیادِ ضایعات محصولات کشاورزی و غذا در جهان، سرمایه‌گذاری سودآور در جهت کاهش این ضایعات می‌تواند راهی در جهت کاهش هزینه‌های تولید غذا باشد.

تا به حال در ایران هیچ نهادی به مطالعه دقیق و جامع مقدار ضایعات و تلفاتِ آبِ ناشی از آن نپرداخته بود. اما مواجهه ایران با بحران آب از یک‌سو و اهمیت تولیدات کشاورزی به لحاظ تأمین امنیت غذایی در کشور از طرف دیگر، باعث شده مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب به این مسئله به صورت جزئی بپردازد.

پیش از این در سطح جهان، سازمان خواربار و غذای ملل متحد (فائو) در سال ۲۰۱۱ گزارشی در این زمینه ارائه کرده بود. فائو در گزارش خود به کمک انستیتوی بین‌المللی زیست‌فناوری و غذای سوئد، روی ایجاد ضایعات و دورریز غذا در کشورهای پردرآمد و با درآمد متوسط و همچنین در کشورهای کم‌درآمد پرداخته است.

غذای دورریز کشورهای صنعتی معادل کل غذای جنوب صحرای آفریقا

یافته‌های گزارش فائو در سال ۲۰۱۱ نشان می‌دهد میزان ضایعات غذا در کشورهای صنعتی مثل کشورهای در حال توسعه بالاست اما تفاوتی بین این دو وجود دارد.

در کشورهای «در حال توسعه» بیش از ۴۰درصد از این ضایعات در مراحل پس از برداشت محصول تا فرآوریِ آن ایجاد می‌َشود. اما در کشورهای «صنعتی» بیش از ۴۰درصد غذا در خرده‌فروشی‌ها و در دست مصرف‌کننده نهایی دور ریخته می‌َشود. بر اساس مطالعات فائو، دورریزی غذا به دست مصرف‌کننده در کشورهای صنعتی معادل ۲۲۲میلیون تن است که این حجم از غذای دور ریخته شده تقریباً به اندازه کل غذای تولید شده در کشورهای جنوب صحرای آفریقاست (۲۳۰میلیون تن).

۱۱٫۸درصد از محصولات باغی و زراعی به ضایعات تبدیل می‌شوند

مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب ۱۷محصول مهم و عمده زراعی و ۶محصول عمده باغی که بیشترین مصرف آب را به خود اختصاص داده‌اند، انتخاب کرده و مورد بررسی قرار داده‌است. برای مثال گندم جزو محصولات زراعی مورد بررسی بوده‌است که طبق این مطالعه، ۷درصد از آن در زمان برداشت و ۸درصد از آن در زمان حمل‌ونقل و نگهداری به ضایعات تبدیل می‌شود.

به این ترتیب گندم به عنوان یک محصول زراعی ۱۵درصد از حجم خود را از دست می‌دهد و به ضایعات تبدیل می‌شود. مرکبات نیز از محصولات باغی مورد مطالعه بوده‌اند. ۲درصد از این محصولات باغی در زمان برداشت و ۱۴درصد از آن در زمان حمل‌ونقل و نگهداری به ضایعات تبدیل می‌شود. نتایج نهایی پژوهش نشان می‌دهد ۷۵۷۴هزار تن معادل ۱۱٫۱درصد از کل تولیدات زراعی و ۲۲۶۷هزار تن معادل ۱۴٫۵درصد از کل تولیدات باغی به ضایعات تبدیل می‌شوند. به این ترتیب به طور متوسط ضایعات کل محصولات باغی و زراعی ۹۸۴۱هزار تن معادل ۱۱٫۸درصد از کل تولیدات است.

زیان اقتصادیِ آب تلف‌شده چقدر است؟

اما این ارزیابی‌ها به خود محصولات محدود نمی‌َشود. ماجرای اصلی بر سر «آب» است. پس از برآورد ضایعات، آب تلف‌شده و زیان اقتصادی آن بررسی می‌َشود.

ارزش بهره‌وری اقتصادی هر متر مکعب آب طبق آمار سمی بانک مرکزی ۱۰۸۸۹ریال یا ۳۳درصد دلار محاسبه شده‌است. میزان تلفات آبی ناشی از ضایعات محصولات زراعی در سال ۹۲ تا ۹۳ برابر با ۶٫۲۶میلیارد مترمکعب بوده‌است. این میزان برای محصولات باغی ۳٫۰۴میلیارد مترمکعب بوده‌است. در مجموع اینطور برآورد شده که در شرایط فعلی، میزان تلفات آبِ ناشی از ضایعات کشاورزی معادل ۹٫۳میلیارد متر مکعب است.

ضایعاتی که می‌توان انرژی و پروتئین روزانه ۲٫۷میلیون نفر را تأمین کند

برای اینکه درک میزان انرژی که از این طریق هدر می‌رود، راحت‌تر شود؛ می‌توان اینطور گفت: با توجه به اینکه جمعیت ایران در سال ۹۳ برابر با ۷۷میلیون و ۸۵۶هزار نفر بوده‌است، ضایعات کشاورزی تلف‌شده می‌توانست انرژی و پروتئین روزانه ۲میلیون و ۷۰۰هزار نفر را در کشور تأمین کند. یا می‌توانست از واردات حدود ۵میلیون تن محصولات کشاورزی جلوگیری کند.

زیان اقتصادی ناشی از این ضایعات ۳میلیارد دلار برآورد شده‌است که ۲۴درصد متوسطِ کل ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳ بوده‌است. اما در کنار این نتایج، پیشنهادات و راهکارهایی نیز ارائه شده‌است. نخستین راهکار، ساماندهی، تجهیز، نوسازی و اصلاح ساختار مکانیزاسیون کشاورزی است.

در کنار آن بهینه‌سازی مصرف غذا نیز باید در دستور کار قرار بگیرد. همین یک پژوهشی که در ایران در زمینه ضایعات محصولات کشاورزی و اثرات آن روی اقتصاد آب صورت گرفته به خوبی اهمیت این مسئله را نشان می‌دهد. به این ترتیب لازم است مقامات کشوری در حوزه آب به آن توجه بیشتری نشان بدهند.

انتهای پیام//